ਕਿਸਾਨ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟੇ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਤਿੰਨੋਂ ਨਵੇਂ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਵਿਰੋਧ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ- ਇਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਰੁਖ ਹੈ।
ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਬਾਰੇ ਕਈ ਲੋਕ ਉਤਸੁਕ ਹਨ।
ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ ਕਿ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਹੜਤਾਲ ਦੇਖੀ ਸੀ ਜੋ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਅਕਾਲ ਪੈ ਗਿਆ।
ਪਰ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਮੰਗ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੇ। ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ।
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਸ ਦ੍ਰਿੜ ਹੜਤਾਲ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਥਾਂ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ‘ਚਾਰੀ ਕਿਸਾਨੀ ਹੜਤਾਲ’ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਕੋਂਕਣ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ‘ਖੋਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ’ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਹੜਤਾਲ ਲਗਭਗ 90 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਇਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਲੀਬਾਗ ਨੇੜੇ ਚਾਰੀ ਪਿੰਡ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਹੜਤਾਲ ਕਾਰਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ।
ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਹੜਤਾਲ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬੀਜ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਆਗੂ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਨੇ ਇਸ ਹੜਤਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਝੁਕਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਇਸੇ ਹੜਤਾਲ ਕਾਰਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਇਹ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਖੋਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨੇੜਲੇ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੇ ਸਾਲ ਲੰਮੀ ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। 1927 ਵਿਚ ਖੋਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ‘ਕੋਂਕਣ ਏਰੀਆ ਫਾਰਮਰਜ਼ ਯੂਨੀਅਨ’ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ।
ਭਾਈ ਅਨੰਤ ਚਿਤਰੇ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸਨ। ਇਸ ਯੂਨੀਅਨ ਨੇ ਰਾਇਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਰਤਨਾਗਿਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੋਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਰੈਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ।
ਰੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਕਈ ਵਾਰ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਨੰਤ ਚਿਤਰੇ ਨੂੰ ਰੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵੱਧਦਾ ਰਿਹਾ।
ਇਸ ਹੜਤਾਲ ਸਬੰਧੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਕਾਨਫਰੰਸ 25 ਦਸੰਬਰ, 1930 ਨੂੰ ਕਲਮ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਲਾਬਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਿਸਾਨ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਾਇਗੜ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੋਲਾਬਾ ਸੀ।
ਸੰਮੇਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਨੰਤ ਚਿਤਰੇ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਮਤਿਆਂ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹੜਤਾਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
ਕਿਾਸਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀ-ਕੀ ਮੰਗਾਂ ਸਨ
ਇੱਕ ਮਤੇ ਵਿਚ 28 ਮੰਗਾਂ ਸਨ। ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਦਾਅਵਿਆਂ ਅਤੇ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਬੂਲੀਅਤ ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਨੰਤ ਚਿਤਰੇ ਨੇ ਰੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿੱਖੇ ਸੁਰ ਵਿਚ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਕੋਲਾਬਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰਾਇਗੜ੍ਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ) ਵਿਚ ਖੇਡ, ਤਾਲਾ, ਮਾਂਗਾਓਂ, ਰੋਹਾ, ਪੈਨ ਵਰਗੇ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਰੈਲੀਆਂ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।
1931 ਅਤੇ 1933 ਦੌਰਾਨ ਰੈਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਨੰਤ ਚਿਤਰੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਖੋਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲਹਿਰ ‘ਤੇ ਭਾਰੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ।
ਇਸ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਹੌਲੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਹਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1933 ਵਿੱਚ ਚਾਰੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ 25 ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਰੈਲੀ 27 ਅਕਤੂਬਰ, 1933 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਉਪਜ ਵਿਚ ਵਾਜਬ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਹੜਤਾਲ ‘ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
ਜਦੋਂ ਖੋਤਾਂ ਨੇ ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਹ ਭੁੱਖ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤੀ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ?
ਭੁੱਖੇ ਸਨ ਪਰ ਸਟੈਂਡ ‘ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੇ
ਇਹ ਹੜਤਾਲ 1933 ਤੋਂ 1939 ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ, ਭਾਵ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ। ਚਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ 25 ਹੋਰ ਪਿੰਡਾਂ ਨੇ ਵੀ ਹੜਤਾਲ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਸੇ ਪਿੰਡ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਮਾਰ ਨੂੰ ਝੱਲਿਆ।
ਹੜਤਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਲੱਕੜ ਕੱਟ ਕੇ, ਕਰਵੰਦ, ਆਲੂ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਵੇਚ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਟੈਂਡ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਹੜਤਾਲ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।
ਸਥਾਪਤ ਅਖਬਾਰ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਪਲੈਟਫਾਰਮ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 5 ਜੁਲਾਈ 1937 ਨੂੰ ‘ਡੇਲੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀਵਲ’ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਡੇਲੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀਵਲ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੜਤਾਲ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ‘ਕਥਾ ਏਕਾ ਸੰਘਰਸ਼ਾਚੀ (ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ) ਵਿਚ ਨਾਰਾਇਣ ਨਾਗੂ ਪਾਟਿਲ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, “ਮੋਰਾਰਜੀਭਾਈ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਮੇਰੀ ਉਮੀਦ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਸੀ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕੁਝ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਕਿਸਾਨ ਜਿੱਤੇ।”
ਫਿਰ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਤਣਾਅ ਵਾਲਾ ਮਾਹੌਲ ਨਰਮ ਹੋਇਆ। ਹੜਤਾਲ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨ ਵੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਵੀ ਲੋੜੀਂਦਾ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੜਤਾਲ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।
1939 ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏਗੀ ਅਤੇ 27 ਅਕਤੂਬਰ 1933 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹੜਤਾਲ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ
ਇਸ ਹੜਤਾਲ ਕਾਰਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਨੂੰ 1939 ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਿਲੀ।
